Cá nhân hoá trong can thiệp – Bí quyết giúp mỗi trẻ phát triển theo cách riêng của mình

Mỗi trẻ đều có cách học, cảm nhận và phát triển khác nhau. Bài viết chia sẻ tầm quan trọng của cá nhân hoá trong can thiệp sớm, giúp phụ huynh hiểu cách xây dựng lộ trình phù hợp để con tiến bộ bền vững.

Mở đầu: Không có đứa trẻ nào giống đứa trẻ nào

Mỗi đứa trẻ là một thế giới riêng biệt, với tính cách, khả năng và cách tiếp nhận thông tin hoàn toàn khác nhau.Trong can thiệp sớm, điều này có nghĩa là: một phương pháp hiệu quả với trẻ này chưa chắc phù hợp với trẻ khác.

Nếu một chương trình áp dụng rập khuôn cho tất cả trẻ, kết quả thường không bền vững – bởi trẻ không chỉ cần được dạy, mà cần được hiểu.

Chính vì vậy, khái niệm “cá nhân hoá trong can thiệp” ra đời và trở thành nguyên tắc cốt lõi trong giáo dục đặc biệt hiện đại.Cá nhân hoá không chỉ là điều chỉnh bài học, mà là thiết kế toàn bộ lộ trình phát triển – từ đánh giá, mục tiêu, phương pháp, đến cách tương tác – sao cho phù hợp nhất với năng lực, hứng thú và nhu cầu riêng của từng trẻ.

Bài viết này sẽ giúp phụ huynh hiểu rõ:

• Cá nhân hoá là gì và vì sao nó quan trọng trong can thiệp sớm
• Quy trình xây dựng kế hoạch can thiệp cá nhân (IEP)
• Cách chuyên viên đánh giá và điều chỉnh chương trình cho từng trẻ
• Vai trò của phụ huynh trong việc duy trì sự cá nhân hoá tại nhà
• Những nguyên tắc vàng giúp trẻ phát triển đúng tiềm năng của mình

1. Cá nhân hoá trong can thiệp sớm là gì?

Cá nhân hoá trong can thiệp sớm là quá trình thiết kế chương trình học, mục tiêu và phương pháp riêng biệt cho từng trẻ, dựa trên khả năng hiện tại, điểm mạnh, điểm yếu và tốc độ phát triển của trẻ đó.

Không có hai đứa trẻ nào giống nhau, dù cùng độ tuổi, cùng chẩn đoán hay cùng phương pháp trị liệu.Bởi vậy, thay vì “một bài học cho tất cả”, chuyên viên can thiệp sớm cần hiểu rõ từng đứa trẻ để điều chỉnh mức độ, cách dạy, công cụ, thời lượng và chiến lược hỗ trợ phù hợp.

Một chương trình cá nhân hoá (IEP) thường bao gồm:

• Đánh giá ban đầu: xác định năng lực, hành vi, khả năng ngôn ngữ, cảm xúc – xã hội và kỹ năng tự lập.
• Đặt mục tiêu cụ thể: không mơ hồ như “con biết nói nhiều hơn”, mà rõ ràng như “con sử dụng 10 từ đơn để diễn đạt nhu cầu”.
• Chọn phương pháp phù hợp: có thể kết hợp ABA, PECS, TEACCH, SI hoặc trị liệu ngôn ngữ, tuỳ theo nhu cầu.
• Theo dõi và điều chỉnh liên tục: định kỳ 4-6 tuần, chuyên viên đánh giá tiến độ, cập nhật kế hoạch cho phù hợp.

Ví dụ thực tế:

Hai trẻ 3 tuổi đều chậm nói:

• Bé A hiểu lời tốt, chỉ thiếu vốn từ → tập trung vào mở rộng ngôn ngữ, luyện nói chủ động.
• Bé B chưa hiểu lời, ít tương tác → cần can thiệp chú ý – giao tiếp mắt – bắt chước trước khi học nói.

👉 Cùng mục tiêu “phát triển ngôn ngữ”, nhưng cách tiếp cận khác nhau hoàn toàn.

Cá nhân hoá nghĩa là tôn trọng sự khác biệt, và xem trẻ như một người học độc lập – không phải một “mô hình” trong giáo trình.

2. Vì sao mỗi trẻ cần một lộ trình riêng?

1️⃣ Vì sự phát triển của trẻ là không đồng đều

Mỗi trẻ có tốc độ phát triển khác nhau ở từng lĩnh vực:

• Có trẻ nói sớm nhưng vận động chậm.
• Có trẻ vận động tốt nhưng gặp khó khăn về cảm xúc.
• Có trẻ thông minh vượt trội nhưng thiếu kỹ năng xã hội.

Nếu áp dụng cùng bài dạy cho tất cả, trẻ sẽ hoặc bị quá tải, hoặc bị nhàm chán, dẫn đến mất hứng thú học tập.

2️⃣ Vì mục tiêu của mỗi gia đình cũng khác nhau

Một số phụ huynh muốn con tập trung học nói, trong khi người khác ưu tiên hành vi và kỹ năng tự lập.Do đó, lộ trình cá nhân hoá cần lắng nghe mong muốn của gia đình để định hướng mục tiêu phù hợp – vừa mang tính chuyên môn, vừa đáp ứng kỳ vọng thực tế.

3️⃣ Vì hứng thú và điểm mạnh của trẻ là chìa khoá học tập

Trẻ học nhanh hơn khi được học qua điều mình thích.Nếu bé thích xe hơi, chuyên viên có thể dùng hình xe để dạy màu sắc, đếm số, hoặc luyện từ.Nếu bé yêu âm nhạc, có thể dùng bài hát để dạy lời, nhịp, và cảm xúc.

Can thiệp không phải là ép trẻ làm điều mình muốn, mà là tìm con đường khiến trẻ muốn học cùng mình.

4️⃣ Vì cá nhân hoá giúp duy trì động lực lâu dài

Khi được tôn trọng, lắng nghe và hỗ trợ đúng cách, trẻ cảm thấy được khích lệ và có niềm vui học tập.Đó chính là nền tảng để duy trì quá trình can thiệp bền vững – không gượng ép, không áp lực, nhưng vẫn đầy hiệu quả.

3. Quy trình xây dựng kế hoạch giáo dục cá nhân hoá (IEP)

Một chương trình cá nhân hoá không chỉ là việc “chọn bài học phù hợp”.Nó là một quy trình có hệ thống, trong đó chuyên viên, phụ huynh và đôi khi cả giáo viên mầm non cùng tham gia để xây dựng một bản đồ phát triển rõ ràng cho từng trẻ.

Bước 1: Đánh giá toàn diện

Mọi kế hoạch đều bắt đầu bằng đánh giá ban đầu.Chuyên viên quan sát và thực hiện các bài test chuẩn hóa (như VB-MAPP, Bayley, Denver, CARS…) để xác định:

• Trẻ đang ở mức phát triển nào ở 5 lĩnh vực: nhận thức, ngôn ngữ, cảm xúc-xã hội, vận động, tự phục vụ.
• Các kỹ năng trẻ đã có, kỹ năng đang thiếu, và hành vi cần điều chỉnh.
• Hứng thú, điểm mạnh và yếu tố môi trường ảnh hưởng đến trẻ.

Kết quả đánh giá là cơ sở để đặt mục tiêu cá nhân hoá thực tế, không quá khó, không quá dễ.

Bước 2: Xây dựng mục tiêu cá nhân hoá trong can thiệp sớm

Mỗi trẻ có từ 5-10 mục tiêu chính trong một giai đoạn (thường là 2-3 tháng).Các mục tiêu được xác định rõ ràng, có thể đo lường được, ví dụ:

• “Trẻ sẽ chủ động gọi tên 5 đồ vật quen thuộc.”
• “Trẻ sẽ ngồi tập trung 10 phút trong hoạt động nhóm.”
• “Trẻ biết yêu cầu sự giúp đỡ bằng lời hoặc cử chỉ.”

Những mục tiêu này không chỉ hướng đến kỹ năng học, mà còn cả hành vi, cảm xúc và kỹ năng xã hội.

Bước 3: Lựa chọn phương pháp và chiến lược hỗ trợ

Không có “một công thức vàng” nào cho tất cả.Tùy theo đặc điểm của trẻ, chuyên viên sẽ kết hợp:

• ABA để phát triển hành vi và kỹ năng nền tảng.
• PECS hoặc AAC để hỗ trợ giao tiếp cho trẻ chưa nói.
• TEACCH để rèn khả năng tự lập và nhận thức có cấu trúc.
• Trị liệu cảm giác (SI) nếu trẻ có vấn đề xử lý kích thích.
• Tâm vận động (Psychomotricity) để phát triển cảm xúc – vận động – tư duy.

Quan trọng hơn, chuyên viên phải theo dõi sát sao phản ứng của trẻ, điều chỉnh hoạt động nếu thấy trẻ quá tải, mệt mỏi hoặc không hứng thú.

Bước 4: Theo dõi – điều chỉnh định kỳ

Mỗi 4-6 tuần, trung tâm sẽ đánh giá lại tiến độ và cập nhật kế hoạch (IEP).Trẻ có thể đã đạt một số mục tiêu, nhưng lại gặp khó ở những lĩnh vực khác – lúc này cần thay đổi chiến lược cho phù hợp.

Cá nhân hoá trong can thiệp sớm không bao giờ là cố định, mà là một quá trình linh hoạt, đòi hỏi quan sát, ghi nhận và điều chỉnh liên tục.Khi đó, chương trình mới thực sự “sống động” và theo kịp tốc độ phát triển của trẻ.

Mỗi bản kế hoạch IEP giống như một tấm bản đồ – và chuyên viên, phụ huynh chính là người cầm tay trẻ bước đi trên hành trình ấy.

4. Vai trò của phụ huynh trong việc duy trì sự cá nhân hoá tại nhà

Không chỉ trung tâm, gia đình cũng là phần không thể tách rời trong quá trình cá nhân hoá.Cha mẹ chính là “người trị liệu tự nhiên” giúp duy trì và mở rộng kỹ năng mà trẻ đã học ở lớp.

1️⃣ Hiểu rõ kế hoạch của con

Sau mỗi buổi trị liệu hoặc mỗi giai đoạn, cha mẹ nên:

• Yêu cầu xem bản IEP hoặc báo cáo tiến độ để hiểu con đang học gì.
• Hỏi chuyên viên về cách hỗ trợ tại nhà tương ứng với từng mục tiêu.
• Ghi chú lại các phản ứng, hành vi hoặc khó khăn của con để chia sẻ ngược lại.

Khi cha mẹ hiểu kế hoạch, mọi hoạt động ở nhà đều có thể trở thành phần mở rộng của buổi trị liệu.

2️⃣ Duy trì nhất quán giữa nhà và trung tâm

Nếu trung tâm dạy trẻ xin – nhận – cảm ơn, cha mẹ cần áp dụng điều đó trong sinh hoạt hằng ngày.Nếu trẻ đang học “gọi tên đồ vật”, hãy lặp lại bài học đó trong các tình huống khác nhau (bàn ăn, khi tắm, khi đi chợ…).Sự nhất quán giúp trẻ:

• Ghi nhớ nhanh hơn.
• Không bị “rối” giữa hai môi trường.
• Cảm thấy tự tin vì được củng cố kỹ năng ở nhiều nơi.

3️⃣ Quan sát và phản hồi đúng cách

Cha mẹ là người quan sát con nhiều nhất, nên phản hồi của họ vô cùng quý giá.

• Nếu thấy con tiến bộ, hãy ghi lại bằng video ngắn hoặc nhật ký học tập.
• Nếu thấy con phản kháng, mệt mỏi, hoặc không hợp bài học, hãy trao đổi ngay với chuyên viên để điều chỉnh.

Cá nhân hoá hiệu quả chỉ xảy ra khi mọi người cùng chia sẻ thông tin trung thực và thường xuyên.

Sự phối hợp giữa chuyên môn của trung tâm và tình yêu thương từ gia đình chính là công thức mạnh mẽ nhất để tạo nên sự thay đổi tích cực ở trẻ.

5. Những nguyên tắc vàng để cá nhân hoá thành công

Cá nhân hoá là một quá trình đòi hỏi thời gian, sự quan sát và tinh tế.Để chương trình phát huy hiệu quả tối đa, cả chuyên viên lẫn phụ huynh cần ghi nhớ 5 nguyên tắc vàng sau:

Nguyên tắc 1: Tôn trọng sự khác biệt của từng trẻ

Không so sánh trẻ với bất kỳ ai – kể cả với những trẻ có cùng chẩn đoán.Mỗi đứa trẻ có nhịp độ riêng, cách cảm nhận và thể hiện khác nhau.Thay vì hỏi “Vì sao con chưa bằng bạn?”, hãy hỏi “Hôm nay con đã tiến bộ hơn hôm qua như thế nào?”.

Khi được tôn trọng, trẻ sẽ cảm thấy an toàn để bộc lộ và phát triển khả năng của mình.

Nguyên tắc 2: Lấy hứng thú làm trung tâm

Trẻ học tốt nhất khi được học qua điều mình thích.Thay vì ép trẻ ngồi học, hãy đưa bài học vào trò chơi hoặc hoạt động trẻ yêu thích:

• Dạy từ qua xe hơi, bài hát, đồ ăn, con thú.
• Luyện đếm khi xếp khối hoặc làm bánh.
• Dạy kỹ năng xã hội qua trò “chào hỏi – đổi đồ chơi – cùng nhau dọn dẹp”.

Hứng thú chính là chiếc chìa khóa mở ra khả năng tập trung và sáng tạo của trẻ.

Nguyên tắc 3: Linh hoạt và điều chỉnh liên tục

Cá nhân hoá không bao giờ “đóng khung”.Nếu một hoạt động không hiệu quả, chuyên viên hoặc phụ huynh cần sẵn sàng thay đổi cách tiếp cận, công cụ, thậm chí mục tiêu.Quan trọng là điều chỉnh theo phản ứng thật của trẻ, không theo cảm giác của người dạy.

Nguyên tắc 4: Kết nối cảm xúc trước khi dạy kỹ năng

Trước khi dạy trẻ điều gì, hãy xây dựng mối quan hệ tin tưởng.Một đứa trẻ cảm thấy được yêu thương, lắng nghe và an toàn sẽ sẵn sàng hợp tác hơn.Trị liệu không chỉ là “học”, mà là một quá trình kết nối cảm xúc giữa người lớn và trẻ.

Hãy dạy bằng ánh mắt, nụ cười và sự kiên nhẫn – đó là ngôn ngữ mà mọi đứa trẻ đều hiểu.

Nguyên tắc 5: Đo lường tiến bộ bằng sự thay đổi nhỏ nhất

Thành công không chỉ là khi trẻ biết đọc, biết nói;mà là khi trẻ biết nhìn vào mắt bạn, biết mỉm cười, biết chia sẻ một món đồ chơi.Đó là những bước tiến âm thầm nhưng vô cùng ý nghĩa.

Cá nhân hoá giúp chúng ta nhìn thấy và trân trọng những điều nhỏ bé ấy – bởi đó chính là dấu hiệu cho thấy trẻ đang học, đang thay đổi, và đang phát triển theo cách riêng của mình.

6. Kết luận & lời nhắn gửi đến cha mẹ

Không có “khuôn mẫu hoàn hảo” nào trong can thiệp sớm.Điều quan trọng nhất là hiểu con, đi cùng con và tôn trọng con.

Cá nhân hoá không chỉ là chiến lược của chuyên viên, mà còn là triết lý của tình yêu thương:

Mỗi đứa trẻ đều có giá trị, và xứng đáng được học theo cách phù hợp với chính mình.

Khi cha mẹ và chuyên viên cùng chia sẻ triết lý ấy, trẻ sẽ được sống trong môi trường an toàn, vui vẻ và tràn đầy cơ hội phát triển.

🌿 CTA nhẹ nhàng – Hành động gợi ý

Nếu bạn đang tìm hiểu cách xây dựng chương trình can thiệp cá nhân hoá phù hợp cho con,hãy chủ động trao đổi với chuyên viên tâm lý – giáo dục để được tư vấn chi tiết.

Một kế hoạch đúng hướng hôm nay có thể thay đổi cả hành trình phát triển mai sau của trẻ.Hãy bắt đầu từ sự thấu hiểu – và cùng con tiến bước từng ngày.

Hãy liên hệ ngay Trung tâm can thiệp sớm Mảnh Ghép Nhỏ để được hỗ trợ tư vấn các thắc mắc của quý phụ huynh!

Hotline/Zalo: 03.93.87.62.68
Email: canthiepmanhghepnho@gmail.com
Địa chỉ: 647/24A Quốc lộ13, Phường Hiệp Bình, TP Hồ Chí Minh